آیا امام حسن عسکری (ع) سفری به گرگان داشته‌اند؟

احمد خامه‌یار می‌نویسد:

«امروزه در شهر گرگان مسجد و قدمگاهی منسوب به امام حسن عسکری (ع) وجود دارد که در باور مردم، محل حضور امام حسن عسکری (ع) در این شهر به شمار می‌آید. مبنای این باور، خبری است که برخی علمای شیعه در سده ششم، از جمله ابن حمزه طوسی (درگذشته ۵۶۰ ق) در ”الثاقب فی المناقب“ (صص ۲۱۴ ــ ۲۱۶) و قطب‌الدین راوندی (درگذشته ۵۷۳ ق) در ”الخرائج والجرائح“ (ج ۱، صص ۴۲۴ ــ ۴۲۶) نقل کرده‌اند.

مفاد این خبر به طور خلاصه آن است که شخصی به نام ”جعفر بن شریف جرجانی“ ــ از شیعیان جرجان ــ در سفر حج خود به سامرا نزد امام عسکری (ع) رفت و مبلغی را که شیعیان این شهر به امانت به وی سپرده بودند به دست امام رسانید. امام نیز تاریخ بازگشت وی به جرجان را سوم ربیع‌الثانی همان سال پیش‌گویی کرد و به او وعده داد که خود ایشان نیز در همان روز به جرجان وارد خواهد شد. در تاریخ تعیین‌شده، امام به طیّ‌الارض به جرجان رفت و نزد شیعیان خود حضور یافت.

صرف‌نظر از ضعیف و بی‌اعتبار بودن این خبر از منظر رجالی (به علت مجهول و ناشناخته بودن راوی و عدم نقل آن در منابع کهن و دست اول شیعه)، که اصل خبر را محل شک و تردید قرار می‌دهد (و جناب آقای دکتر حسین حسینیان مقدّم در یادداشتی با عنوان ”مستند خبر حضور امام عسکری (ع) در گرگان“ به اعتبارسنجی آن پرداخته است)، اما نکته دیگری که حضور امام (ع) را در گرگان با تردید جدّی مواجه می‌سازد آن است که بر اساس خبر فوق، امام عسکری (ع) به شهر ”جُرجان“ وارد شد که منطبق بر شهر ”گنبد کاووس“ کنونی است؛ نه شهر گرگان امروزی، که در گذشته به ”استرآباد“ شهرت داشته است.

از این‌رو به نظر می‌رسد مسجد و قدمگاه امام حسن عسکری (ع) صرفاً یادمانی است که در دوره‌های متأخر، پس از ویرانه و متروکه شدن جُرجان تاریخی (گنبد گاووس کنونی)، و با توّهم انطباق گرگان کنونی بر جرجان کهن به وجود آمده است و لذا نمی‌توان برای آن اعتبار تاریخی قائل شد.» (گنجینه، دسترسی در 1399/8/29)

یادداشت‌ها:

ـ گنجینه: یادداشت‌ها و مقالات احمد خامه‌یار (انتشار در 1396/10/6)